Van de stakkers van de akkers naar de helden van de velden : beschermingsmaatregelen voor akkervogels

Heel wat vogelsoorten uit het landbouwgebied gaan sinds enkele decennia sterk achteruit, samen met tal van andere organismen die eertijds typisch waren voor ‘de boerenbuiten’: veel soorten vlinders, amfi bieën, sprinkhanen, talloze plantensoorten, enzovoort. Dit rapport richt zich op maatregelen om de achteruitgang van akkervogels een halt toe te roepen en om te keren naar herstel. Typische akkervogels zijn bijvoorbeeld Patrijs, Veldleeuwerik en Geelgors. De oorzaken van de achteruitgang zijn gekend. De hoofdoorzaak is de intensivering van de landbouw. Toegenomen specialisatie, mede als gevolg van de kapitaalintensieve investeringen, leidde tot schaalvergroting en een uniformisering van het landschap, naast een intensief bodemgebruik met hoge bemestings- en pesticideninput. Op kleinere schaal betekende dit voor akkervogels rechtstreeks of onrechtstreeks het verdwijnen van nestgelegenheid en dekking, het verdwijnen van insecten als voedsel voor de jongen en van granen en andere zaden op stoppelvelden als wintervoedsel. Een andere oorzaak van de achteruitgang is versnippering van het landbouwgebied die de veelal honkvaste populaties van elkaar isoleert. Het toegenomen aantal predatoren zorgt er daarnaast voor dat een populatieherstel van grondbroeders kan bemoeilijkt worden, maar hier zijn weinig concrete cijfers over. Maatregelen om akkervogels er terug bovenop te helpen moeten op deze knelpunten inspelen. Om enige kans op succes te hebben moeten de maatregelen bovendien inpasbaar zijn in de huidige landbouw, dus zonder al te veel extra werk of kosten. Beheerovereenkomsten voor landbouwers lijken hiervoor een geschikt instrument. Akkervogels zijn en blijven immers vogels van het landbouwgebied. Natuurreservaten alleen volstaan niet voor hun redding. Dit rapport is gebaseerd op een uitgebreid literatuuronderzoek. Op basis van die (veelal buitenlandse) kennis kan afgeleid worden dat de huidige set aan Vlaamse beheerovereenkomsten (perceelstandenbeheer, botanisch beheer, …) niet rechtstreeks geschikt is voor akkervogels. In deze tekst wordt daarom een reeks voorstellen geformuleerd voor nieuwe vormen van beheerovereenkomsten. Om de keuze voor niet-specialisten zo eenvoudig mogelijk te houden, wordt een onderscheid gemaakt tussen maatregelen voor vogels van open gebieden (OLA’s) en vogels van kleinschalige gebieden (KLA’s). Afhankelijk van de kenmerken van een gebied en de aanwezige soorten kan dan een weloverwogen keuze worden gemaakt.
Het is van groot belang dat de maatregelen op een zo breed mogelijke schaal worden opgenomen door landbouwers, willen ze een behoorlijk effect bereiken. Dit vereist een duidelijk engagement van de bevoegde overheid én een aangepast pakket begeleidende maatregelen. Het uitwerken van adviesverlening aan landbouwers, demonstratiebedrijven, experimenten en zeker ook opvolging van het natuurresultaat van dit alles, zijn absoluut noodzakelijk voor een duurzame kans op slagen. Het is een nieuwe tak in het natuurbehoud waardoor er nog nood is aan veel extra onderzoek om de maatregelen te optimaliseren. Dit rapport is daarom een startdocument waarop verder geborduurd kan worden.