Vlaams meldpunt voor invasieve exoten: samen op de uitkijk

Wereldwijd stelt men vast dat biologische invasies door uitheemse organismen meer en meer een bedreiging vormen voor lokale natuurwaarden. Ondertussen staat de problematiek opnieuw hoog op de beleidsagenda, getuige het in september 2013 door de Europese Commissie gelanceerde voorstel van verordening voor preventie en beheer van invasieve exoten. Het beleid van de Vlaamse overheid ten aanzien van invasieve exoten steunt op het Biodiversiteitsverdrag (CBD 1992). De CBD stelt een drietrapsbenadering voor bij de aanpak van exoten: preventie is de meest kosteneffectieve benadering. Daarna dient ingezet op snelle signalering en verwijdering (rapid response) en pas wanneer dit faalt, worden bestrijdingsacties op langere termijn overwogen. Naast een preventief beleid ten aanzien van nieuwe introducties, ondermeer via handelsverboden en quarantaine-maatregelen, vormt snel ingrijpen bij nieuwe invasies dus een belangrijk aandachtspunt bij de aanpak van biologische invasies door potentieel invasieve planten en dieren. Snelle detectie van nieuwe potentieel schadelijke uitheemse soorten met gedocumenteerde impact (economisch, volksgezondheid, biodiversiteitsverlies…) is essentieel om oplopende kosten van zowel schade als beheer van schade te vermijden. Het probleem pas oplossen wanneer het zich stelt is veelal een dure optie. Deze strategie wordt ook gevolgd door de Europese Commissie die het belang onderstreept van een pan-Europees Early Warning System om te rapporteren over nieuwe en opkomende invasieve exoten. Om over het gehele verspreidingsgebied effectief en efficiënt te kunnen werken, is centrale coördinatie en financiering nodig.
Tot voor kort was er binnen de Vlaamse Overheid geen centraal meldpunt voor dergelijke soorten, ondanks de hoge beleidsprioriteit en allerlei lopende (inter)nationale initiatieven. In 2011 werd door het Agentschap van Natuur en Bos (ANB) en het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) het initiatief genomen om een pilootproject op te starten. De ultieme doelstelling van dit initiatief is om voor Vlaanderen te beschikken over een early warning systeem voor invasieve exoten dat aansluiting vindt bij federale initiatieven én Europese vorderingen in het opzetten van een trans-Europees systeem. Voor een aantal notoire invasieve soorten lanceerden Natuurpunt, ANB en INBO daarom, in samenwerking met het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en Natagora, een vroeg waarschuwings-systeem via de website waarnemingen.be. Je kan er waarnemingen melden en informatiefiches terugvinden over hoe je probleemsoorten herkent. Ook heb je er als terreinbeheerder de mogelijkheid om een alert in je mailbox te krijgen bij meldingen van invasieve soorten. De pilootfase liep van maart-november 2012 voor zowel gevestigde, opkomende als alarmlijst exoten. De bedoeling was om na te gaan hoe een dergelijk systeem voor melding van weinig aanwezige soorten kan werken, meer aandacht te ressorteren voor exoten in het inventarisatiewerk van vrijwilligers (citizen-science) en het hele proces van observatie en melding tot ingrijpen te stroomlijnen. Naast het uittesten van de invoersite waarnemingen.be als early warning systeem had deze piloot meerdere spin-offs: op korte termijn de beschikking hebben over een meldpunt voor een selectie van invasieve uitheemse soorten waarrond initiatieven lopende zijn, via de implementatie een grotere aandacht voor invasieve exoten in inventarisatiewerk ressorteren, het mobiliseren van vrijwilligers voor het opvolgen van invasieve soorten en het aanleveren van informatie ten behoeve van betere vorming van veldwerkers en sensibilisering van burgers via de opmaak van herkenning- en informatiefiches over de verschillende soorten. In de presentatie gaan we in op de eisen waaraan een goed functionerend early warning voor exoten in Vlaanderen zou moeten voldoen. We presenteren ook enkele resultaten van het pilootproject, zoals de evolutie van het aantal meldingen, de homogeniteit van het melden voor diverse soorten(groepen), gebiedsdekkendheid van de surveillance, voor welke soorten het systeem goed werkt, de kwaliteit en validatie van de verzamelde gegevens en de mate van gebruik van het waarschuwingssysteem. Ondertussen werd het pilootproject omgezet in een meer structurele samenwerking met Natuurpunt Studie en waarnemingen.be. Hopelijk kan het systeem ook naar de toekomst toe verdergezet, verbeterd en onderhouden worden. Het early warning systeem wordt nu al gebruikt voor verschillende rapid response projecten in Vlaanderen, ondermeer voor de bestrijding van invasieve waterplanten, rosse stekelstaart, Pallas eekhoorn, stierkikker, reuzenberenklauw en recent ook Chinese muntjak. We roepen iedereen op om blijvend aandacht te hebben voor invasieve exoten en zich te verdiepen soorten die te verwachten zijn en hoe ze te herkennen. Op die manier kan elke natuurvrijwilliger bijdragen aan het vroeg opsporen van voor het natuurbehoud potentieel problematische invasieve exoten.